Banta 
In 1621 vermoordde de VOC onder leiding van de Nederlander Jan Pieterszoon Coen vrijwel alle inwoners van de Banta eilanden in Indonesië. De rest werd verdreven of tot slaaf gemaakt. Hij deed dit vanwege de nootmuskaat die toen alleen in deze regio groeide, een geliefde specerij waarmee in Europa veel geld te verdienen viel. Genocide in de naam van handel.

De bewoners van de eilanden werden vervangen door kolonisten en tot slaaf gemaakte mensen uit andere delen van de wereld die het werk moesten doen. Niet alleen het leven van mensen was ondergeschikt aan die handel, de hele natuur en alles wat erin voortkomt moest ter beschikking staan, was om te gebruiken. Het landschap werd omgevormd tot plantages. Toen de prijs van nootmuskaat daalde was het zaak om het aanbod te verkleinen, dit gebeurde door op de omringende eilanden alle bomen en struiken van deze soort te vernietigen. Ecocide in naam van handel. Dit was de voc-mentaliteit waarin alles was geoorloofd om winst te maken voor de Nederlanders. 

Nederland was natuurlijk niet het eerste en enige land dat op deze manier tekeerging. Engeland, Portugal, Spanje en anderen gingen ons voor en na. En het was niet alleen in vorige eeuwen dat dit gebeurde. Het gebeurt nog steeds. Overal worden mensen verdreven en vermoord om grondstoffen te winnen voor onze zo belangrijke spullen. Overal wordt de natuur vernietigd, de aarde omgespit, de oceaanbodem omgewoeld. Holland wilde het monopolie over de nootmuskaat en de eilanders werden gedwongen een contract te tekenen om geen handel met anderen te drijven, iets wat geheel inging tegen hun manier van leven en handeldrijven met hun vele buren zoals ze al honderden, duizenden jaren deden. 

Ghosh toont in dit boek aan dat deze manier van denken de hele (met name Westerse) geschiedenis hierna heeft bepaald. En dat deze manier van denken nog steeds gemeengoed is en de reden is van heel veel ellende waar we nu in zitten. Tegenwoordig noemen we het kapitalisme of ook wel neoliberalisme. Winst maken ten koste van alles en iedereen en de wereld zien als bron van grondstoffen in plaats van een plaats waar allerlei wezens leven die allemaal recht van leven hebben. Het kijken naar natuur en mensen als ware het bronnen in plaats van op zichzelf staande individuen, wezens, organismen en identiteiten is een shift in het denken en een manier om de mens buiten of zelfs boven al het andere te zien. Met name de westerse witte mens, cis man.  

Toen ik begon te lezen in dit boek viel ik van de ene verbazing in de andere, de gruwelijkheden, de vanzelfsprekendheid waarmee ze gepleegd werden. Natuurlijk wist ik dat Nederland een kolonisator en in slaven handelende natie was en dat kolonisatie en slavernij fout zijn is iets waar ik nooit enige twijfel over heb gehad maar tegelijkertijd wist ik niets. Had ik dit moeten weten? Ja, natuurlijk. Waarom heb ik dit nooit op school geleerd? 

Andere stemmen 
Interessant is dat nu een gedeelte van ‘onze’ geschiedenis verteld wordt door een buitenstaander. Amitav Ghosh is een Indiase schrijver en heeft dus per definitie een andere kijk op de geschiedenis dan wij hier in Nederland en het westen. Er zijn uiteraard veel meer stemmen die andere blikken werpen op de wereld zoals die was en is. Stemmen van andere mensen maar ook verhalen van non-humans, niet-mensen. Verhalen van en over landschappen, over vulkanen, bomen, dieren, geesten en andere krachten. Allemaal belangrijk. Ghosh pleit ervoor om ook naar die stemmen en verhalen te luisteren al klinkt dat voor ons wellicht heel vreemd. Maar eigenlijk is het heel vreemd dat er maar één visie, één soort, één vorm van samenleven de boventoon voert en de hele wereld in zijn grip heeft gekregen, dominant is geworden. Een visie waarin het grootste deel van de wereld ondergeschikt wordt gemaakt aan een kleine groep. Waarvoor alles en iedereen moet wijken. 

Terraforming 
De winning van grondstoffen, wat alles kan zijn wat gebruikt kan worden, van specerijen tot dieren tot mensen tot landschappen en metalen, heeft niet alleen effect (gehad) op alles wat leeft maar ook op de niet-levende natuur. Door natuur en wildernis in te nemen, te temmen en productief te maken, door van bossen plantages te maken, de toppen van bergen af te blazen, hele gebieden te vernietigen voor open mijnbouw, het kanaliseren en indammen van rivieren, mangrovebossen te kappen ten behoeve van toeristenresorts, en niet in de minste plaats de winning van fossiele brandstoffen, is het aanzien van onze planeet veranderd op een schaal die bovenmenselijk is. In Nederland hebben we het hele landschap aangepast aan wat voor ons, mensen, het beste leek te zijn. En juist al die aangepaste landschappen zijn minder weerbaar tegen weersextremen en onverwachte veranderingen. En de mensen die er leven weten niet langer hoe ze er mee om moeten gaan, wanen zich veilig in steden, achter dijken maar zijn afhankelijk van airco’s, elektrische auto’s en een supermarkt op elke hoek. Superkwetsbaar. 

De gevolgen van de klimaatverandering kunnen steeds moeilijker ontkend en genegeerd worden. Op het moment dat ik dit schrijf woeden er over de halve wereld bosbranden, worden hitterecords verbroken, leiden hittegolven tot duizenden doden, worden tropische regenwouden gekapt voor veeteelt, verdrinken jaarlijks duizenden vluchtelingen op zee, stijgt de temperatuur op het land en in de oceanen tot nieuwe recordhoogtes en wordt er nog steeds overal natuur vernietigd in de zoektocht naar grondstoffen voor al onze speeltjes en zogenaamde behoeftes. 

Handel en oorlog 
Handel in dit kapitalistische systeem kan niet zonder slavernij, kinderarbeid, genocide en ecocide. Oorlog en handel gaan hand in hand, beide zijn nodig om mensen en naties aan de macht te houden en winst te garanderen. De Europese kolonisten hebben met hun ideeën de hele wereld naar hun hand gezet, niet alleen het systeem maar ook het landschap. Alles moest productief worden. Handel is niet langer een middel maar het is het doel, het moet zichzelf in stand houden. Het is wel het middel waarmee we onszelf, als mensheid, en al het andere leven, in gevaar brengen. Om te overleven zullen we anders moeten gaan denken. Over handel, macht, natuur en wat onze waarden zijn. Minder consumeren, meer luisteren naar andere stemmen, naar andere mensen, andere wezens, naar de planeet. Beseffen dat die andere stemmen net zo veel waarde hebben. En eindelijk eens gaan beseffen dat er grenzen zijn. Aan wat de planeet aankan en aan wat wij zouden moeten willen. 

Hoe nu verder 
Ghosh heeft geen kant en klare oplossingen voor alle problemen waar we mee te maken hebben en nog gaan krijgen maar hij gelooft niet dat die per se van de politiek komen. Er moet een andere visie komen en de politiek is verweven met de probleemveroorzakers. Hij gelooft meer in het luisteren naar andere stemmen. Luister naar de arme mensen die nu al moeten dealen met klimaatverandering, luister naar de bossen (het wordt steeds duidelijker dat bomen, schimmels en andere bodemwezens met elkaar communiceren) en naar actiegroepen, naar mensen die radicaal andere ideeën hebben. 

De vloek van de nootmuskaat is een duizelingwekkend, veelomvattend boek dat allerlei verhalen vertelt en verbanden legt die mij niet, echt, bekend waren maar die zo logisch zijn als je ze eenmaal ziet. En die dan niet langer te negeren zijn. Mijn ogen zijn weer een stukje verder geopend en dat gun ik iedereen. Dit boek is een goed startpunt. 

Uitgever: Atlas Contact
Vertaler: Menno Grootveld
Oorspronkelijke titel: The Nutmeg’s Curse. Parabels for a Planet in Crisis