Hoe de natuur, wetenschap en traditionele kennis ons leren respectvol met de aarde om te gaan – Robin Wall Kimmerer
Toen ik een jaar of zeven was wist ik het zeker, ik zou later indiaan worden. Dit was nog ver voor termen als Native Americans en oorspronkelijke of inheemse bewoners gemeengoed werden. Ik weet het nog precies, we waren met ons gezin naar het bos geweest en zaten in de bus terug naar huis toen mijn ouders me uitlegden dat dat niet mogelijk was. De hele weg naar huis en nog lang daarna was ik hier intens bedroefd over. Maar nu, tientallen jaren later kwam dit boek op mijn pad. Niet dat deze kinderdroom nu alsnog werkelijkheid kan worden maar de auteur geeft wel richtlijnen om je meer te verbinden met de plek waar je woont, of zoals zij dat zegt: inheems te worden. Door het vertellen van oeroude verhalen laat ze zien hoe de oorspronkelijke bewoners van Amerika omgingen met hun omgeving, zij deden dat op zo’n manier dat die omgeving in stand bleef, duizenden jaren lang. Zo waren ze verzekerd van blijvende bronnen van voedsel, materialen voor gereedschappen, kleding en al het andere wat ze nodig hadden. Ze deden dat door nooit meer te gebruiken dan ze nodig hadden en door alles wat ze gebruikten te beschouwen als een geschenk waarvoor ze dankbaar waren en waarvoor ze altijd iets terugdeden. Ze zorgden goed voor de planten en dieren door de ecosystemen te onderhouden en te koesteren. De ware betekenis van het begrip duurzaamheid.
foto wikipedia
Hoe anders is dat vergeleken met de manier waarop wij nu leven. In een paar honderd jaar hebben wij hiermee voor een hoop ellende gezorgd. We weten het allemaal; grondstoffen raken op, de bodem raakt uitgeput, talloze dier- en plantensoorten sterven in moordend tempo uit waardoor hele ecosystemen instorten, mensen moeten vluchten vanwege klimaatverandering, er woeden oorlogen om grondstoffen, water en vruchtbaar land. We kappen alle bossen, vissen de zeeën leeg, dumpen ons afval en bestellen snel iets nieuws als we daar zin in hebben. Weinig mensen lijken nog stil te staan bij het besef dat alles wat je doet, wat je gebruikt, wat je aanschaft, ten koste gaat van iets of iemand. Van natuur, schoon water, gezonde lucht en van vele levens. Laat staan dat we dankbaar zijn voor alles wat zo makkelijk te verkrijgen is.
Dankbaarheid, wederkerigheid en respect
Dankbaarheid is een begrip dat regelmatig terugkomt in dit boek. En ik moet eerlijk toegeven dat ik daar in het begin wel mee worstelde. Opgegroeid met Robert Long (Dankbaar moet je zijn, nederig en klein.) heb ik een ingebouwde weerzin tegen dit begrip. Maar ik ben wel vaak blij als de zon schijnt, als ik verse aardbeien, rabarber en tuinbonen kan oogsten en blijheid ligt heel dicht bij dankbaarheid.
Wederkerigheid: de samenwerking op basis van gelijkwaardigheid waarbij sprake is van tweerichtingsverkeer, geven en nemen zijn in evenwicht. Doen wij wel genoeg terug voor alle wezens die ons leven mogelijk maken of nemen we alleen maar en vinden we het vanzelfsprekend dat alles beschikbaar is? Daar lijkt het wel op. Maar grondstoffen en natuur raken steeds sneller uitgeput, de prijs die hiervoor betaald moet worden, en het besef dat er een prijs betaald wordt, anders dan geld, begint langzaam duidelijk te worden. De consequenties zijn dramatisch en om verdere ellende te voorkomen moet iedereen zijn eigen gedrag onder de loep nemen en in veruit de meeste gevallen veranderen. Niet alleen personen, ook bedrijven en overheden moeten veranderen. Dat klinkt als een achteruitgang, als het inleveren van comfort en luxe. En dat is het ook. Maar het levert ook veel op. De consequenties van doorgaan op de oude voet zijn echter veel groter en onaangenamer. Dan betalen we als mensheid uiteindelijk met ons eigen leven, nadat we al dat andere leven opgeofferd hebben.
Dankbaarheid, wederkerigheid en respect voor de dingen die je gebruikt zorgen ervoor dat er geen verspilling is. Er is een boom gestorven voor het papier dat je gebruikt, wees je ervan bewust en ga er niet achteloos aan voorbij. Het is niet vanzelfsprekend dat je het hebt. Dat geldt voor, bijna, alles. Er zijn planten en dieren gestorven voor je voedsel, kleding en alles wat je gebruikt, dus wees er zuinig op. Dat je dat niet ziet betekent niet dat het niet zo is.
De oorspronkelijke instructies
De auteur, die zelf afstamt van de Potawatomi, een inheemse stam in de V.S. en die botanicus en professor in bosecologie is, baseert haar visie op de zogenaamde oorspronkelijke instructies. Dit klinkt als een sprookje en net als alle sprookjes heeft het een doel, een moraal, het gaat over hoe je moet leven, over giften en verantwoordelijkheid. Het is een ethische code, een set van leefregels die de mens heeft meegekregen toen zij voor het eerst op aarde verscheen. Principes over hoe te leven en samenleven met de aarde en alles en iedereen die zich hierop bevindt. Zodanig dat dat leven in stand gehouden kan worden. Het zijn letterlijke en figuurlijke instructies die in de orale geschiedenissen doorgegeven werden. Gebaseerd op de wetten van de natuur, uitgaande van een wereldbeeld waarin alles en iedereen met elkaar samenhangt. Waarin alles wat we doen consequenties heeft, ook als je dat niet merkt. Voor jezelf, voor anderen en zelfs voor de niet levende natuur.
Het principe van eerbiedig oogsten is hierin heel belangrijk. Eerbiedig oogsten is een setje richtlijnen om de populatie waarvan je oogst in stand te houden, te helpen, zodat jij en zij samen verder kunnen leven. Het zijn eenvoudige en logische regels zoals; neem nooit meer dan de helft, dit om genoeg over te laten voor de soort om zich in stand te houden en voor anderen die er ook afhankelijk van zijn. Neem nooit de eerste plant die je vindt, het zou de laatste kunnen zijn. Het doel moet de oogst waard zijn. Gebruik alles wat je oogst. Onder oogst valt meer dan alleen planten en dieren, ook het gebruik van energie valt hieronder daarvoor zijn immers grondstoffen geoogst. Gebruik niet meer dan je nodig hebt én wat je gegeven wordt.
Giften
We gebruiken termen als natuurlijke hulpbronnen en ecosysteemdiensten (de structuren en functies van de natuurlijke wereld die leven mogelijk maken) alsof het leven van andere wezens ons eigendom is maar voor de oorspronkelijke bewoners van Amerika zijn dit giften, geschenken, cadeautjes. En in plaats van te vragen naar wat er nog meer te halen valt vragen zij, wat kunnen we teruggeven, terugdoen voor moeder aarde en alle wezens die ons deze cadeautjes geven? Wat heeft de aarde nodig van ons? Het antwoord, volgens Wall Kimmerer, is verandering. Verandering van ons leefpatroon dat gebaseerd is op uitbuiting en steeds maar meer, maar vooral een verandering in ons denken waarin we de wereld zien als ons eigendom, waar we van mogen nemen wat we willen. Dat we recht hebben om te doen met het land, het landschap en alles wat daar spontaan leeft, wat wij willen, of wat diegene die het in eigendom heeft wil. Sowieso, het recht op eigendom van land was iets wat de oorspronkelijke bewoners, niet alleen in Amerika maar overal, tot enkele duizenden jaren geleden niet kenden. Net als het in eigendom hebben van lucht en water.
We zouden land weer moeten zien en behandelen als bibliotheek, als apotheek, als leraar en gids en als plek waar wij samen met anderen leven in een web van relaties tussen mensen, bomen, schimmels, dieren, rivieren. Allemaal afhankelijk van elkaar.
Er zou een verandering in denken over andere wezens waarmee wij de aarde delen moeten plaatsvinden. Zie ze niet langer als dingen, of als minder dan mensen, maar zie ze als verwanten. We zijn allemaal verwant aan elkaar, even veel waard. Vraag toestemming om iets te plukken. En luister naar het antwoord. Dit vraagt misschien wat oefening.
Hoe kan je inheems worden op de plaats waar je leeft?
Volgens Wall Kimmerer kunnen we allemaal inheems worden en dit komt ineens heel erg in de buurt van wat ik als kind wilde. Volgens haar betekent dit dat je het leven op aarde beschermt. De grote leraren in dit proces zijn de planten. Zij kunnen je leren gezond te worden, voedsel vergaren en nog veel meer. Leer de namen van alle schepselen om je heen en bestudeer ze om te weten te komen wat ze vertellen. Planten en met name bomen kunnen ons ook leren hoe om te gaan met klimaatverandering. Zij weten immers hoe je co2 opvangt en vastlegt, hoe je voor schonere lucht zorgt, hoe je het laat regenen en hoe je de energie van de zon omzet in alles wat wij nodig hebben. Dus zet je in tegen verdere kap van oerbossen en voor het herstellen van meer bossen.
Breng geen schade toe en verstoor nooit het heilige doel van een ander wezen. Gebruik de minst schadelijke manier en gereedschap. En geef iets terug. Dat kan betekenen dat je de planten verzorgt, of dat je je actief inzet tegen klimaatverandering of natuurvernietiging of dat je anderen leert respectvol om te gaan met andere wezens. We zijn ver van het padje en dreigen in de afgrond te vallen. Komt dit boek, deze zienswijze op tijd om ons weer bij de les te halen en verdere dwalingen te voorkomen? Of is het al te laat?
Conclusie
Al het bovenstaande is geen leuke hobby of exotische praat van naïeve idealisten. Het is van levensbelang dat we gaan begrijpen dat het uiteindelijk de natuur is die voor ons zorgt, en dat we daarom alleen al, maar niet daarom alleen, goed voor die natuur moeten zorgen. En we moet echt tot ons door laten dringen dat wij mensen niet buiten en al helemaal niet boven de natuur staan. Wij maken deel uit van het web van leven waarin alles in relatie staat met iedereen. En alles en iedereen heeft recht op het leven, mensen niet meer dan dieren en planten. Het boek roept bij mij een verlangen op naar leven in en met de natuur, een heimwee naar een manier van leven die ik me slechts (vaag) herinner van vorige levens, iets dat wellicht in het DNA van ieder van ons is opgeslagen. Een verlangen naar andere tijden en andere plekken. En het geeft me aanwijzingen hoe ik kan leven op een manier die het dichtst komt bij wat ik als kind wilde.
Auteur: Robin Wall Kimmerer
Uitgever: Altamira
Vertaald door: Nicole Seegers
ISBN: 9789401305365